Door Anne-Maaike Pathuis
Psychologen hebben onderzocht dat er een aantal manieren zijn waarop we reageren bij dreiging. Zowel bij fysieke dreiging, zoals een auto die wel heel snel op ons af lijkt te komen, als bij emotioneel gevaar, bijvoorbeeld wanneer iemand boos op ons wordt. Er zijn dan drie reacties mogelijk: fight – flight – freeze. We vechten – een aanval is immers de beste verdediging? Of we vluchten – dat is in het geval van zo’n auto die aan komt scheuren de beste reactie. Of we bevriezen – we blijven stokstijf staan, letterlijk of figuurlijk, we keren in onszelf.
Onzekere tijden
Jesaja laat bovenstaande woorden opschrijven voor het volk van Juda, omdat ze niet willen luisteren naar de woorden die hij namens God tot hen spreekt. Het is waarschijnlijk aan het eind van de 7e eeuw voor Christus, nog voor de ballingschap. Er vinden politieke verschuivingen plaats in de regio: de macht van Assyrië neemt af, en de macht van Egypte in het westen en van Babylon in het oosten groeit. In deze onzekere politieke tijden proberen de leiders in Jeruzalem een bondgenootschap met Egypte te sluiten (Jes. 30:1-2). Je kunt denk ik twee van de drie bovengenoemde reacties bij het volk van Juda aanwijzen. Ze vluchten: door een bondgenootschap met Egypte aan te gaan, proberen ze bescherming te vinden in de nieuwe politieke situatie. Maar het is ook een vorm van vechten, actief een oplossing zoeken om zich voor te bereiden op mogelijke strijd in de regio.
Actuele crises
Het doet me denken aan de maatschappelijke en politieke crises die op dit moment in ons land plaatsvinden: rondom de huisvesting van asielzoekers, en rondom de aanpak van het stikstof- en het bredere klimaatprobleem. Er wordt figuurlijk en soms letterlijk gevochten, er wordt actief gedemonstreerd, soms zelfs met gewelddadige middelen. Anderen proberen de problemen te ontvluchten, door ze te ontkennen of af te schuiven op de volgende generatie of – in het geval van asielzoekers – op andere gemeentes of zelfs landen. En als het om het klimaatprobleem gaat, zie ik sommige mensen bevriezen: ze voelen zich zo machteloos, dat ze in zichzelf keren en het opgeven om er iets voor te doen.
Faith – geloof
Jesaja wijst het volk van Juda op een andere reactie dan vechten of vluchten (of bevriezen). Neem een stapje terug, zegt hij, word stil en luister naar God! “In rust en inkeer ligt jullie redding, in geduld en vertrouwen jullie kracht.” En een aantal verzen later: “Gelukkig de mens die op Hem wacht.” Naast de primaire psychologische reacties die mogelijk zijn, is er dus een levenshouding van faith, van geloof. Geloof zorgt er niet voor dat alle moeilijkheden opeens voorbij zijn. Voor het volk van Juda wacht er nog een periode van verwoesting en ballingschap. Maar in die benauwenis en nood zal God voor brood en water zorgen. Midden in de ellende zal hij laten merken dat hij bij het volk is, en zal hij in hun oor fluisteren om hen de weg te wijzen – hier links, hier rechts (Jes. 30:20-21). Na de bevrijding uit Egypte (hoe vreemd is het dat Juda nu juist daar zijn heil zoekt!) heeft het volk van God al veertig jaar ervaring opgedaan in de woestijn. En heel langzaam leerden ze om op God te vertrouwen, voor hun dagelijks eten en drinken en voor de richting die ze moesten gaan.
God van recht
Wat betekent dit voor het omgaan met crises in onze tijd? Leven vanuit geloof betekent vertrouwen op Gods zorg en nabijheid, maar ook op zijn richtinggevende leiding. “De Heer is een God van recht,” bemoedigt Jesaja de Judeeërs in vs. 18, en volgens mij betekent dit óók dat God ons wil leren wat recht (en onrecht) is. Een mooi voorbeeld daarvan vind ik in de film Des hommes et des dieux. Het gaat over een groep Franse monniken in de jaren ’90 die in Algerije leven, te midden van een guerrillastrijd tussen een islamitische vrijheidsbeweging en het leger. Wat doe je, als om je heen christenen worden gedood – vlucht je, of blijf je? De monniken blijven, uit liefde voor hun – veelal islamitische – medemens. De abt van het klooster noemt zelfs de guerrilla-leider ‘vriend’; hij oefent zich om de vijand als broer te blijven zien. Misschien betekent leven vanuit geloof in onze tijd ook wel: de mens achter de problemen blijven zien. De mens die vluchteling wordt en de mens die slachtoffer wordt van klimaatverandering. Wat kunnen wij, met Gods hulp, betekenen voor deze medemensen?